4 tips om de vrijheid van je patiënt te behouden
- 27 februari 2025
- Nieuwsbericht
- V&VN Algemeen
“Ik had een patiënt die vroeger vrachtwagenchauffeur was en in zijn vrije tijd ging wandelen. Hij begreep er niets van dat we hem aanspraken met meneer Jansen. Zo was hij nooit in zijn leven aangesproken. Pas toen we hem Henk noemden, bij zijn voornaam, was hij beter te begeleiden. Hierdoor werd hij minder onrustig en liet hij zorg toe,” vertelt Esther Burgers, verpleegkundig specialist in het Rijnstate Ziekenhuis en voorzitter van de landelijke werkgroep Vrijheidsbeperkende Interventies. “Omdat vrijheid een grondrecht is, is het belangrijk dat we proberen te voorkomen dat een patiënt in zijn vrijheid beperkt wordt.”
“Henk is iemand van de ouwe-jongens-krentenbrood-benadering”, gaat Esther verder. “Door hem bij zijn voornaam te noemen en hem niet steeds te corrigeren, sloten we beter aan op zijn leefwereld. Hij liep altijd veel, daarom bespraken we met hem en zijn echtgenote het risico op vallen. Door zijn ziek zijn was hij wankel. Nadat we voors en tegens goed met elkaar hadden besproken, kozen wij ervoor het valrisico te accepteren, aangezien hem beperken in zijn bewegingsvrijheid juist meer onrust zou geven. Met eerder onderzoek kan het gebruik van vrijheidsbeperkende interventies worden teruggedrongen zonder dat het aantal valincidenten toeneemt. Ook besloten we Henk zijn infuus alleen overdag te geven als zijn vrouw bij hem kon zijn, zodat zij in de gaten kon houden dat hij het infuus er niet uit zou trekken. Dit alles maakte dat hij minder onrustig was en er geen vrijheidsbeperkende interventies hoefden te worden ingezet.”
“Dit voorbeeld laat zien dat het van belang is te weten wie je patiënt is. Daarmee kan je vrijheidsbeperkende interventies voorkomen. Wat is zijn of haar achtergrond? Wat heeft je patiënt vroeger gedaan? Door te weten wie je patiënt is, kun je hiermee in je bejegening rekening houden. Met de juiste bejegening kun je vaak al onrust of agressie te voorkomen. En vraag naar het levensverhaal van je patiënt. Als iemand heel zelfstandig is geweest in zijn leven, dan kan plots veel zorg voelen als betutteling. Bij een opname in het ziekenhuis heb je niet altijd tijd om een patiënt goed te leren kennen. Daarom is het belangrijk dat vanuit de wijk of het verpleeghuis een warme overdracht plaatsvindt. In het ziekenhuis kunnen wij dan snel bij de leefwereld van de patiënt aansluiten.”
Als iemand heel zelfstandig is geweest, dan kan plots veel zorg voelen als betutteling
Vrijheid behouden
“Je gunt je patiënt alle vrijheid, maar soms is het voor de veiligheid van de patiënt tóch nodig om een vrijheidsbeperkende maatregel in te zetten. Je moet een afweging maken tussen vrijheid en veiligheid. Welke risico’s zijn voor deze patiënt acceptabel? Ook hierbij is zijn levensverhaal belangrijk. Ga met de patiënt en zijn familie in gesprek. Als iemand altijd de vierdaagse heeft gelopen, of postbode is geweest, dan zie je vaker loopdrang. Beslis samen welk risico acceptabel is. Je moet de mens in zijn geheel zien om vrijheid te behouden.”
Esther geeft aan dat er verschillende (vrijheidsbeperkende) interventies zijn die je kunt inzetten. “Dit kan variëren van antislip-sokken, een laag/laagbed, een valmat of een tentbed. Om vrijheidsbeperkende interventies te voorkomen kun je bijvoorbeeld medicatie via het infuus toch oraal geven, zodat de patiënt in ieder geval medicatie binnenkrijgt. Ook kun je besluiten het valgevaar te accepteren. Als het niet anders kan, dan kun je kijken of het nodig is om een vrijheidsbeperkende interventie in te zetten. Bedenk dan wel: Welke interventie is het meest effectief? Als je een vrijheidsbeperkende interventie moet inzetten, hoe staat deze in verhouding tot bijvoorbeeld het risico op gevaar? Wat is de minst zware maatregel die mogelijk is om gevaar te voorkomen? Dit kan per patiënt verschillen.”
- “Mijn belangrijkste tip: ken je patiënt. Weet wie je voor je hebt: waar je patiënt vandaan komt, wat je patiënt leuk en niet leuk vindt, en hoe je patiënt graag wordt aangesproken.”
- “Bepaal wat de oorzaak is van het gedrag dat gevaar oplevert voor je patiënt. Is je patiënt bijvoorbeeld motorisch onrustig, of zit de onrust ergens anders?”
- “Kijk als zorgprofessional aan de voorkant. Wat is de bloeddruk? Heeft je patiënt zijn blaas al geleegd en ontlasting gehad? Hoe functioneert diegene normaal? Dat geeft je veel informatie waarmee je de inzet van vrijheidsbeperkende interventies vaak al kunt voorkomen.”
- “Wordt in de thuissituatie of in het verpleeghuis onvrijwillige zorg verleend, dan moet je deze volgens de Wet zorg en dwang in de overdracht aan het ziekenhuis meenemen. Bij de opname beoordelen wij dan of deze zorg ook in het ziekenhuis nodig is.”
Richtlijnen V&VN
Op dit moment wordt gewerkt aan een richtlijn Vrijheidsbeperkende Interventies, die vooral gericht is op de zorg in ziekenhuizen. De richtlijn wordt eind 2026 verwacht en geplaatst op het Kennisinstituut van het Kennisplatform V&VN.
Voor de ouderenzorg en de gehandicaptenzorg is vorig jaar de richtlijn Onvrijwillige zorg ontwikkeld. Een belangrijk advies uit deze richtlijn is om al bij de start van de zorg de risicofactoren goed in kaart te brengen. Ook is het van belang om multidisciplinair samen te werken. Met elkaar breng je de gezondheidssituatie en het risico op ernstig nadeel goed in kaart. Je bekijkt de risico’s en gevolgen van de onvrijwillige zorg vanuit verschillende invalshoeken. Dit helpt bij de keuze om onvrijwillige zorg wel of niet toe te passen. De patiënt en zijn familie kan hierbij worden ondersteund door een cliëntenvertrouwenspersoon Wzd.
Tot slot helpt de Beter Laten-lijst om te bepalen welke zorghandelingen overbodig zijn. Deze handelingen kunnen soms ook leiden tot onrust of betutteling. Welke handelingen wél helpend zijn, lees je in de Beter Doen-lijst. Over de bewustwording van de impact van vrijheidsbeperking kun je dit nieuwsbericht lezen.
Samen maken we de zorg beter. Word lid!
Wij zijn de verpleegkundigen, verzorgenden IG en verpleegkundig specialisten van Nederland. Verenigd in V&VN zetten we ons in voor (kennis)ontwikkeling en het versterken en positioneren van onze beroepen. Wil jij zeggenschap over jouw vak? Sluit je dan bij V&VN aan! Met ruim 100.000 leden vormen we één krachtige stem. Van de werkvloer tot in politiek Den Haag.
